In deze reeks legt Alexandra Crouwers de relatie tussen tekst en beeldende kunst onder de loep.
Verschenen in H ART Magazine #173, september 2017
In 1871 werd het schilderij ‘Arrangement in grey and black No. 1’ niet goed ontvangen door critici en publiek, die vonden dat een schilderij niet gereduceerd kon worden tot een ‘arrangement’. De schilder – de eeuwig recalcitrante Whistler – voegde met tegenzin het beschrijvende ‘Portrait of the Artist’s Mother’ toe. Het werk werd onsterfelijk als ‘Whistler’s mother’.
Een goede titel is het halve werk. Soms letterlijk, want het bedenken van een titel voor een kunstwerk of een tentoonstelling neemt soms meer tijd in beslag dan de productie zelf. In enkele gevallen ìs de titel het werk.
Een goede titel is een toegevoegde waarde. De titel dekt de lading perfect of schept juist verwarring en kan in eender welke taal worden gezet. De titel bestaat uit één woord, uit een paar woorden, een zin of – in extreme gevallen – een hele paragraaf. In andere genres dan de beeldende kunst wordt ook over titels nagedacht: de Gentse band Raketkanon geeft hun nummers voornamen (‘Florent’, ‘Herman’, ‘Anna’).
Gelukkig zijn er hulpmiddelen om aan titels te komen. In het geval van een reeks werken is één adequate titel voldoende. De afzonderlijke werken kunnen gewoon genummerd worden (‘Studie nr. 001’, ‘Zonder titel #2’, of ‘Palmplant Nr. XVI’, enzovoort). Een woordenboek openslaan of Wikipediapagina’s raadplegen helpt. Een quote uit een film, of een frase uit kunstkritiek, literatuur of filosofie geeft extra gewicht.
Dan is er natuurlijk – de vorige column en de voortschrijdende automatisering indachtig – de titelgenerator. Zelfs het prestigieuze Massachusetts Institute of Technology (MIT) heeft er een.(1)
Ook zijn er goedbedoelde websites met nuttige tips (waaronder: ‘controleer uw spelling’). En als dat allemaal niet werkt, is er altijd nog ‘Zonder titel’ – een veelgebruikt redmiddel, maar altijd een zwaktebod. De satirische website FC Kunst speelt daar op in:
“Met ingang van september mogen kunstwerken niet meer ‘zonder titel’ heten, maar moeten ze voorzien zijn van een ‘leesbare en op zijn minst begrijpelijke titel.’
De Museumvereniging is blij met deze ‘oplossing’: ‘Het aantal kunstwerken ‘zonder titel’ liep de spuigaten uit, veel musea klaagden dat ze hun depotstukken amper meer van elkaar konden onderscheiden. Bovendien raken bezoekers gefrustreerd als een kunstwerk geen titel heeft, ze denken vaak dat de kunstenaar het expres doet om hen te sarren.’” (2)
De commentaren op het artikel zijn zo mogelijk nog komischer dan het stuk zelf. De meeste reacties zijn van oprecht verbolgen kunstenaars, die de tekst abusievelijk serieus opvatten. Er staat eigenlijk wel een goed alternatief tussen: “Dan noem je het kunstwerk toch gewoon ‘met titel’?”
(1) mit.edu/~ruchill/lazycurator.html
(2) fc-kunst.nl/2016/07/11/kunstwerken-mogen-niet-meer-zonder-titel-heten